اهمیت وحدت اسلامی در نگاه معصومان ع

اهمیت وحدت اسلامی در نگاه معصومان ع

دکتر علی موسی عرفانی
دستورات قران در ضرورت همبستگی آحاد جامعۀ اسلامی چنان مجدانه است که حفظ همبستگی اجتماعی مسلمانان به عنوان یک أصل مطلوب قرانی شناخته می شود، پیامهای مشترک آیات متعدد قران حول این موضوع نشان می دهد که هر گونه پیشرفت، اقتدار و ترقی همراه با عزت و کرامت جامعۀ اسلامی تنها در حفظ وحدت و اتحاد مسلمانان امکان پذیر بوده و تنها از این راه می‌توان به آن اهداف مشترک اجتماعی و دینی دست یافت.
این أصل مطلوب، با چنان اهمیت والایی در قران، در سیرۀ أئمه از چه جایگاهی بر خوردار بوده است؟ همانگونه که انتظار می‌رود أئمه به عنوان وظیفه داران و مسؤولان رده بالای حفظ عزت و اقتدار اسلام و دلسوز ترین شخصیت ها نسبت به اسلام و مسلمین در پای بندی به این أصل قرانی آزمند باشند، نوع گزارش‌های سیره نیز حاکی از آن است که حفظ همبستگی میان مسلمانان نزد أئمه به عنوان یک هدف و در اولویت نخست بوده و آنان با کمال اشتیاق و صد البته با تلاشی جهادانه این هدف را دنبال کرده اند، تفسیر و تحلیل سیاست‌های اخلاقی أئمه در این موضوع، بدلیل گستردگی و وسعت میدانی بحث، از توان این حقیر خارج است، و تنها برای نشان دادن جایگاه ممتاز این أصل قرانی در سیره به گوشه هایی از تلاش مجدانۀ أئمه اشاره خواهد شد.
موارد ذیل از جمله نمایان ترین جهد و مساعی امامان معصوم در رعایت حفظ همبستگی اجتماعی در تعامل با عامۀ مسلمین می‌باشد.
1- رفق و مدارا با مسلمانان
بارز ترین نمونه ای که در سیرۀ امامان مصوم در توجه به وحدت اسلامی، مدارا و کنار آمدن با مسلمانان مخالف خط فکری است، و اینکه أئمه تا چه اندازه در این میدان جلو رفته اند نیاز به شرح و بیان ندارد، رفتار امام علی‌ع با خلفاء سه گانه تا گردانندگان جنگ‌های سه گانه، سراسر مدارا و کنار آمدن و تلاش برای کاستن تفرقه و تشتت میان آحاد جامعۀ اسلامی است، آنحضرت هم در سکوت شان در برابر خلفاء مورد خرده گیری افراد واقع می‌شود، هم در مدارا با مخالفان جنگ‌های أخیر، حتی متهم به ترس از مرگ شده و مجبور می‌شود که این مسئله را به اطرافیان توضیح دهد که: اين‌كه مى گوييد، خويشتن‌دارى از ترس مرگ است، بخدا سوگند باكى ندارم كه من به سوى مرگ روم يا مرگ به سوى من آيد و اگر تصوّر مى كنيد در جنگ با شاميان ترديد دارم، بخدا سوگند! هر روزى كه جنگ را به تأخير مى‌اندازم براى آن است كه آرزو دارم عدّه‌اى از آن‌ها به ما ملحق شوند و هدايت گردند. و در لابه‌لاى تاريكى‌ها، نور مرا نگريسته به سوى من بشتابند، كه اين براى من از كشتار آنان در راه گمراهى بهتر است، گر چه در اين صورت نيز به جرم گناهانشان گرفتار مى‌گردند.
2- تأکید بر تقویت روابط اجتماعی و عاطفی با عامه مسلمین
در متابعت از دستورات قران بر حفظ وحدت اسلامی، امامان مصوم ضمن ارایۀ الگوی عملی، توصیه‌های مهمی را در عرصه‌های مختلفی به پیروان خود ارایه می‌نموده اند، بیان أصول اخلاق اجتماعی مانند حفظ عدالت، کرامت، معاشرت نیکو، چشم پوشی از خطاء و عیوب دیگران، تلاش در رفع حوائج نیاز مندان، ملاقات و عیادت از مریضان مسلمین … از مؤثر ترین اسلوب و متد أئمه معصومین در حفظ و تقویت وحدت و همبستگی در حوزۀ جامعۀ اسلامی بوده است، اخبار فراوانی راجع به هرکدام از نکات فوق را می‌توان در منابع حدیثی سیره ای یافت؛ از جمله
– در روایتی از ابی اسامه زیدشحام آمده است که امام صادق‌ع نسبت به امانت داری با عامۀ مسلمین، حفظ پیوند اجتماعی با آنان، حضور در مراسم عزاداری، عیادت از مریضان شان و پرداخت کامل حقوق آنان سفارش می‌نماید و کسانی که به این دستور مؤکد عمل نمی کنند، نام جعفری بر او برای خود ننگ به حساب آورده است!
– معاویه بن وهب از امام صادق‌ع می‌پرسد که در میان قوم خود و کسان دیگری که در جامعه با آنان زندگی می‌کنم اما بر مسلک ما نیستند، چگونه با آنان در تعامل باشم؟ آنحضرت فرمود: به امامان خود نگاه کنید، و آنگونه که آنان عمل می‌کنند رفتار کنید، به خدا سوگند که آنان از مریض شان عیادت می‌کنند و بر جنازۀ شان حاضر می‌شوند و در میانشان به عنوان شاهد حضور می‌یابند و أمانت آنان را باز می‌گردانند.
– امام باقرع نیز در سفارش به تعامل صادقانه و برادرانه با عامه مسلمین تأکید می‌نماید که «أحب أخاک المسلم، و أحب له ما تحب لنفسک، و اکره له ما تکره لنفسک … برادر دینی خود را دوست داشته باشید، و برای او همان وضعیت را بخواهید که برای خود می‌خواهید، و هر چه برای خود نمی پسندید برای او هم نپسندید.
3- نهی از سب و ناسزاگوئی و اهانت به مقدسات دیگر فرق اسلامی
شکی در آن نیست که ناسزاگوئی بویژه اگر به توهین و تحقیر مقدسات دیگران همراه باشد، آرام ترین انسانها را نیز به واکنش بر می‌انگیزاند و موجب تیرگی روابط می‌گردد، مبالغه نیست که اگر بگوییم یکی از مؤثر ترین عامل تفرقه میان مسلمانان انحراف از این دستور اخلاقی قران بوده و متأسفانه باید اعتراف کرد که عده ای از مدعیان پیرو خط امامت به نسبت، بیشتر از اهلسنت بر این سنت معاویه بن ابی سفیان عمل کرده موجبات نفرت و انزجار عامه مسلمین را فراهم می‌سازند. اما رعایت ادب در کلام و طهارت زبان از مهمترین پیامهای مشترک آیات قران در موضوع اخلاق اجتماعی بوده است که همچون یک منشور محکم اخلاقی اعلان شده است که «وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا» با چنان اهمیت و تأکیدی، امامان مصوم به عنوان شخصیت‌های قرانی، بسیار محتاط بوده اند که در تعاملات اجتماعی خویش از بد دهنی، نا سزاگوئی، حتی به دشمنان سرسخت اسلام پرهز نمایند و پیروان خود را نیز از هرگونه بد و بیراه گفتن و اهانت به مقدسات دیگران، که بدون تردید تنازعات و تعصبات بی حاصل قومیتی و مذهبی را به همراه دارد، بر حذر دارند. چنانچه سپاهیان شام با آنکه همراهان امام علی را ناسزا می گفتند، اما امام علی‌ع پیروان خود را از ناسزاگوئی به این گروه باز داشت و فرمودند «إِنِّي أَكْرَهُ لَكُمْ أَنْ تَكُونُوا سَبَّابِينَ» کمترین برداشتی که از این سیره می‌توان نمود آنکه برخورد هدایتگرانه و اجتناب از دشمنی و افتراق از أصول مکتب اهلبیت بوده و پیشوایان هدایت هیچگاه به فکر تشفی خاطر یا مقابله به مثل نبوده اند.