آیا “محمد رسول الله (ص)” فیلمی شیعی ــ ایرانی است؟

گرچه معمول نوشته ها، در ستایش از این فیلم فاخر است؛ اما برخی کارشناسان نیز یادداشت هایی در انتقاد از آن قلمی کردند.

متن زیر نقدی است که یک فعال هنری با سابقه بر این اثر ماندگار نوشته است؛ اما از زاویه ای مهم که تاکنون با این تفصیل به آن پرداخته نشده بود:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: جعفر تارین (تهیه کننده و کارگردان)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بتازگی کار ساخت فیلم مستندی 190 دقیقه ای درباره معرفی مذهب تشیع و شیعیان جهان را به پایان بردم. در دقایق ابتدایی این مستند، برای حفظ سندیت، صحنه ای کوتاه از یک فیلم خارجی را انتخاب و استفاده کرده ام. وقتی این فیلم را در محضر یکی از شخصیت های فرهنگی جامعه و مسؤولان بلند پایه نظام به نمایش گذاشتم به من فرمودند: “در فیلم معرفی شیعه از تصاویری که متعلق به خود ما باشد استفاده کنیم؛ از تصاویر فیلمی که همه اش توسط ما ساخته شده و شیعی ــ ایرانی باشد”.

معنی سخن آن شخصیت فرهیخته این است که: محصولات فرهنگی، هنری، علمی و صنعتی، آنگاه از افتخارات یک ملت محسوب می شوند که به دست فرزندان همان ملت و کشور تولید شده باشند.

البته بنا بر مقتصیات و محدودیت ها، اگر مثلا یک فعالیت کلیدی بی همانند ــ که هنرمندان ایرانی، توانایی اجرای آن را ندارند ــ در روند تولید یک محصول به عامل غیر ایرانی سپرده شود، قابل اغماض است.

اگر گزاره های بالا را درباره فیم سینمایی محمد رسول الله(ص) ــ ساخته «مجید مجیدی» ــ در نظر بگیریم، در می یابیم که اهم فعالیت های کلیدی این فیلم، توسط هنرمندان ایرانی نیز قابل اجرا بود.

* جلوه های ویژه رایانه ای و میدانی

مثلاً نمونه بارز نیاز به بهره برداری از منابع انسانی خارجی، هنرمندی و ابداع «اسکات ابتون اندرسون» و همچنین «استفانو کریدوری» در ارائه صحنه تقریبا جذاب پرنده های ابابیل در حمله ابرهه، صحنه های زیبا ومعنوی آسمان شب، صحنه کوبیده شدن امواج دریا زمانی که حضرت محمد(ص) در عمق تصویرافه ای، برفراز صخره در حال شکسته شدن بت روستای ماهی گیران قحطی زده دیده می شود و …

این جلوه های ویژه (اسپشال افکت) بصری و میدانی، زبان تصویری موفق فیلم محمد رسول الله(ص) است.

* فیلمبرداری

اما آن اقتضاء و محدودیت، درباره فیلمبرداری این فیلم صدق نمی کند. نماهاي فيكس ، تراكها، هلي شاتها، وديتل شاتهايي كه به (ELS) ونماي ، هاي انگل جنگ ابرهه منتهي مي شود ، ونيز (Pov) تصوير از نگاه حضزت محمد(ص) هنگامي كه كعبه را از لاي دو انگشت مبارك مي بيند ، كلوز آب چهره هاي نوراني عبدالمطلب ، ابوطالب (زمان پيری)، بحيرا ، وحضرت حمزه ، پرتره هايي است كه قاب بندي اين نماهاي بسته را به شكل كارت پستال درآورده است.

یعنی باید گفت که الحق دوربین «ویتوریو استورارو» معنویت، رحمانیت و رافت را بصری کرد. فریم فریم یا هر کدام از نماهایی که ویتوریو استرایو از ویزور خود می بیند، همچون اتود یک تابلوی مینیاتوری است؛ مینیاتوری که از مؤلفه های رنگ شرقی و خطوط ملایم و منحنی تشکیل شده است. این تابلوی مینیا توری جذاب ، هنگامی خود را بیشتر نمایان می سازد که در جوار نماهای خشن قرار می گیرد: نماهای زنده به گور کردن، نواختی شلاق ظلم، سنگ باران کردن حضرت محمد(ص) در حالی که انسانی را در پناه گرفته و سپرش شده است، دیالوگ پر از کینه ابولهب با ام جمیل . و.. و نیز تمایز این نماهای جذاب و معنوی عبدالمطلب که در دیدار با استکبار و غرور ابرهه، بیشتر خود را نمود داده است.

نتیجه اینکه: بله؛ فیلمبرداری فیلم محمد رسول الله(ص) شاهکاری است قابل تمجید؛ ولی این فعالیت از عهده یک فیلمبردار چیره دست ایرانی نیز بر می آمد.

* دکور پر هزینه

نقش «میلژن کرکا کلژاکویچ» به عنوان طراح دکور، در انتخاب مواد و مصالح و دقت در ارائه المانهای دکوری، مطابق موقعیت جغرافیایی صدر اسلام، به آماده سازی و بازسازی لوکیشن ها کمک زیادی کرده است.

در طراحی صحنه فیلمها و سریالها ، چون معمولا از تمای ابعاد هر المان دکوری، تصویربرداری نمی شود، لذا از دو بعد : نمای اصلی (روبرو) و جانبی استفاده می کنند؛ ولی پلانهای فیلم محمد رسول الله(ص) به گونه ای دکوپاژ شد که از چهار وجه و گاهی با نمای هلی شات، هر پنج وجه به تصویر کشیده می شود. لذا در اشل ها ، جنس ماتریال دکوری و سازه های محکم آن باید دقت زیادی به عمل آید.

لباس، دکورها ، اکسسوار و طراحی صحنه باز هم جای بحث دارد؛ اما به همین بسنده می کنم که دکوراتیوهای ایرانی از پس آنچه در این فیلم دیدیم برمی آمدند.

* تدوین و فیلمنامه

سه ساعت مدت فیلم محمد رسول الله(ص) شاهد کش دادن صحنه ها و اطاله پلانها نیست. قیچی تدوین «روبرتو پرپینانی» فعال بوده و ایجاز و تمپو و ریتم مونتاژ را رعایت کرده است. اما سکته هایی و ابهام و خلا هایی در فیلم دیده می شود که مبین موارد ذیل است :

1. احتمالا سناریویی که به تصویر کشیده شده بیش از سه ساعت بوده است؛ لذا در کم کردن مدت آن از سوی پرپینانی بدسلیقگی شده ومنجر به نقص واقعه ها و نتیجتا ابهام هایی درروند فیلم گردید.

2. فیلم ، از مجموعه وقایع و رویدادهایی تالیف شده است؛ اما هر کدام در جای خود می تواند یک فیلم سینمایی باشد.

3. پرپینانی این وقایع مهم تاریخی را با کراس فید، از هم جدا سازی کرده است. با دیدن فیدها ، افت فشار برای تماشاگر ایجاد می شود که: “نکند فیلم پایان پذیرفته است” و این امر نشان دهنده تعلیق و کشش است. اما واقعه ای دیگرشروع می شود. البته مونتاژ و چیدمان خوب وقایع، ضعف سناریو را کمی پوشش داده است.

4. اهل فن می دانند ، نویسندگی سناریو تابع اصولی است مانند : شروع و مقدمه ــ چیدمان گره ها ــ اوج ــ فرود و حل مشکل گره ها.
ترتیب این عناصر ، موجب بافت دراماتیکی می شود که فیلمنامه را لذت بخش، جذاب و پر کشش می کند. فیلم محمد رسول الله(ص) روند “یک داستانی” ندارد؛ بلکه حاوی چند داستان است. در واقع این مجموعه حوادث تاریخی نقاشی شده و به صورت کولاژ در یک تابلو کنار هم چیده شده اند.

5. فیلم محمد رسول الله(ص) به دوران یک ماه قبل از تولد تا سیزده سالگی حضرت می پردازد . لذا حذف شروع فیلم ، دوران شعب ابی طالب ، سکانس ابوسفیان ، به نفع فیلم محمد«ص»{ دوران تا سیزده سالگی است }. لذا شروع فیلم ، خوب است از واقعه ی عام الفیل حمله ی ابرههباشد.

6. از صحنه تلاوت سوره فیل با صدای پیامبر اکرم(ص) در شعب با نریتوری (صدای) ابوطالب، فلش بک 80% مدت فیلم شروع می شود؛ اما راوی (ابوطالب) این مجموعه رویدادهای عصر کودکی پیامبر را برای چه کسی روایت می کند؟ و مخاطب این روایت ابوطالب ، کیست؟ و …

نتیجه اینکه: فیلمنامه و تدوین همسو نیستند. ضعف فیلمنامه نمایان است و هرچند تدوین، شدت ضعف فیلمنامه را پوشش داده است، اما فعالیت تدوینی که قلم سناریست را یاری کرده است نیز از عهده یک مونتور ایرونی بر می آمد.

* موسیقی

فعالیت دیگر فیلم ــ یعنی موسیقی ــ به چه دلیل توسط «الله رحمان» تنظیم و اجرا شده است؟ چون او اسکار گرفته است؟!

موسیقی فیلم محمد رسول الله(ص) ترکیبی از رنگ های هندی، عربی و کلیسایی شده است؛ در حالی که موزیسین های ایرانی همچون «دکتر شاهین فرهت» صاحب سمفونی شماره 11 (یا پیامبر اعظم) و یا دیگر نخبگان موسیقی کشورمان می توانستند بهتر از موسیقی اجرا شده در این فیلم برای آن آهنگ بسازند.

گویا جناب آقای مجیدی مغفول جوایز اسکار عوامل خارجی شده اند!

* گریم

گریم «جیانتو دروسی» قابل تقدیر است؛ ولی گریم سریال های تاریخی کشورمان و برخی سریالهای ساخت کشورهای حاشیه خلیج فارس (گذشته از از محتوای غلط آنها) توسط گریمورهای موفق کشورمان اجرا شده است. بنابراین شکی نیست که حد و اندازه گریم آقای دروسی در ظرفیت گریمورهای ایرانی نیز دیده می شود.

* اشکالی همچون “رستاخیز”

یکی از حساسیت هایی که در مورد فیلم  سینمایی رستاخیز، رستاخیزی به پا کرد، نشان دادن چهره ی معصومین و به ویژه شمایل مبارک حضرت ابوالفضل العباس(س) بود. به اعتقاد نگارنده، شنیدن صدای بد وغیر مناسب از بازیگر نقش حضرت محمد(ص) وشخصیت های مقدس، به همان اندازه نشان دادن چهره  مقدسان در فیلم رستاخیز، حساسیت برانگیز است.

انتخاب صدای نا مناسب نقش سیزده سالگی پیامبر(ص) در شأن این شخصیت مهربان نیست و این صدا با تصویر زیبایی که از آن حضرت در فیلم دیدیم همخوانی ندارد. از نظر تصویری زحمات قابل تقدیری کشیده شده . نور پردازی و لباس محمد «ص»این شخصیت را جذاب کرده است ،ولی تنالیته صدا ، شیوه ی تکلم عجولانه ، اخفای حروفی که به درستی و وضوح بیان نمی شود، سطح پایین بیان ، وزین نبودن جمله بندی، بویژه دیالوگهای با ابو لهب … مناسب شخصیت باعظمت و باوقار و بردبار حضرت محمد(ص) نیست و به درستی انتخاب نشده است، لذا در صداگذاری نقش معنوی پیامبر اکرم(ص) بدسلیقگی شد.

در یک کار هنری ، صدای فاخر و مناسب، مبین شخصیت صاحب صداست؛ مانند صدای نقش امام رضا(ع) در سریال ولایت عشق و صدای «محمود یاسین» در نقش وحی فیلم الرسالة (صحنه غار حرا) و …

شخصیت پردازی عبدالمطلب با هنرمندی «علیرضا شجاع نوری»، ابوطالب درزمان پیری ، ساموئل با هنرنمایی «محسن تنابنده»، بحیرا راهب مسیحی با هنرمندی «سید صادق هاتفی» و شخصیت جذاب و در قد و قواره بازی آنتونی کوین نقش حمزه با بازی خوب «حمیدرضا تاج دوست» همگی مورد تحسین است و بخوبی انتخاب شده اند.

اما درباره شخصیت پردازی «حلیمه سعدیه» ــ که در تاریخ اسلام باوقار، متین و بردبار بیان شده است  ــ و همچنین «حضرت آمنه(س)» که متأسفانه با رفتاری عجولانه و بدون ظرافت تصویر شده اند، با واقعیتی که در تاریخ آمده متفاوت است. البته بازیگری وهنرنمایی این دو پرسوناژ، ستودنی است.

* دو نکته قابل تأمل

در پایان ضمن عرض خسته نباشید به آقای مجید مجیدی کارگردان موفق کشورمان ودیگر عوامل دست اندرکار این فیلم معنوی، دو مورد لازم به یاد آوری است :

1. به نظر می رسد که در اعتبار مالی فیلم، مدیریت اقتصادی نشده است و در نتیجه، این اثر پرخرج تمام شد.

2. اکثر فعالیتهایی که توسط عوامل انسانی خارجی انجام شده اگر بوسیله هنرمندان کشورمان اجرایی می شد در اینصورت فیلم محمد رسول الله(ص) محصول صد درصد کشورمان محسوب می شد؛ اما اکنون فعالیت های کلیدی فیلم (مانند فیلمبرداری، تدوین، طراحی دکور، اکسسوار، موسیقی، طراح لباس، گریم، جلوه های ویژه و … ) توسط عوامل خارجی انجام پذیرفته است.

لذا این سؤال مطرح می شود که : با اینهمه عوامل بیگانه، آیا می توان ادعا کرد که محمد رسول الله(ص) یک فیلم شیعی ــ ایرانی است؟